နည္းဗ်ဴဟာ ၂။ လႈပ္ရွားမႈအတြက္ ႀကိဳတင္စီစဥ္ပါ

တစုံတေယာက္က ေစာင္႔ၾကည႔္ေနျခင္း

မ်က္ျမင္ေတြ႔ျခင္းႏွင္႔ မွတ္တမ္းတင္ျခင္း

ဒီနည္းဗ်ဴဟာ ကဒ္ေလးကို ဆြဲခ်ရယူပါ (pdf 1mb)

Anthony Turba photograph
အန္တုိနီ တူဘာ (FLICKR)

လႈပ္ရွားမႈအတြက္ ႀကိဳတင္စီစဥ္ပါ

ျမန္မာျပည္က ဘေလာ႔ဂါေတြနဲ႔ အခြင္႔အေရးအတြက္ လႈံ႔ေဆာ္သူေတြဟာ သူတုိ႔ သက္ေသခံခ်က္ေတြနဲ႔ အေထာက္အထားေတြကို ပု႔ိေပးမႈေၾကာင္႔ သိသာတဲ႔ အႏၱရာယ္ေတြနဲ႔ ႀကဳံခဲ႔ရတယ္။ လႈံ႔ေဆာ္မႈကို ေထာက္ခံၿပီး ပါ၀င္ခဲ႔ၾကတဲ႔ အၿခားသူေတြနဲ႔ ကိုယ့္အတြက္ အႏၱရာယ္ မရွိေအာင္ ဘယ္လုိ လုပ္ၾကမလဲ။ IP လိပ္စာလုိ၊ အီးေမးလ္အေကာင္႔၊ password၊ လူမႈ ဆက္ဆံေရး ကြန္ယက္ေပၚက သူငယ္ခ်င္း စာရင္းေတြ၊ မုိဘုိင္းဖုန္းက အမည္ေတြနဲ႔ SIM ကဒ္၀ယ္ခဲ႔တဲ့ ေနရာေတြ၊ အဖြဲ႔အစည္းအတြက္ ၀ဘ္ဆုိဒ္ ဒိုမိန္း နာမည္၀ယ္တုန္းက မွတ္ပုံတင္ခဲ႔တဲ႔ အခ်က္အလက္ စတာေတြဟာ ဒစ္ဂ်စ္တယ္ လက္ရာေျခရာ က်န္ခဲ႔ေစတယ္ဆုိတာ ဆင္ျခင္ပါ။
စုေဆာင္းၿပီး ထုတ္ျပန္ခဲ႔တဲ႔ သတင္းပုိ႔ခ်က္ေတြကို မွန္ကန္ေၾကာင္း အတည္ျပဳစစ္ေဆးတဲ႔ စံကို တုိးတက္ေအာင္ လုပ္ပါ။ အစိုးရကို ဆန္႔က်င္သူေတြ အေၾကာင္း ေဖာ္ျပတာ သုိ႔မဟုတ္ အျပစ္မဲ႔တ႔ဲသူေတြကို လြဲမွားစြပ္စဲြမႈေတြအေပၚ အေျခတည္ၿပီး အခ်ိဳ႕ျပည္သူေတြက သတင္းေပးပုိ႔တတ္တယ္။
လတ္တေလာ ျဖစ္ပ်က္ေနတဲ႔ လႈပ္ရွားမႈနဲ႔ ပတ္သတ္တဲ့ သတင္းထူး သတင္းဦးေတြကို အလ်င္အျမန္ တုံ႔ျပန္တဲ႔အခါ အျခားသူေတြအတြက္ အေကာင္းဆုံးကို ရည္ရြယ္ထားရင္ေတာင္မွ သင္႔ရဲ႕ မူရင္း အေၾကာင္းအရာေတြကို ျပန္လုပ္ထုတ္လုပ္ရာမွာ အေရးႀကီးတာေတြ က်န္သြားတာမ်ိဳးက လြယ္လြယ္ေလး ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ အျခားသူမ်ားဆီက မျပည္႔စုံပဲ ေရာက္လာတဲ႔ သတင္းေတြကို ျဖန္႔ျဖဴးေနမိတာမ်ိဳးလည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ အခ်က္အလက္ေတြကို မွန္ကန္စြာ ျဖန္႔ျဖဴးရင္း မ်က္ျမင္သက္ေသခံ အေၾကာင္းအရာေတြကိုေရာ ဘယ္လုိထုတ္လုပ္ ျဖန္႔ခ်ိမလဲ။
သက္ေသခံ ဗီြဒီယိုထဲက မ်က္ျမင္သက္ေသဟာ ဘယ္သူဘယ္၀ါ ျဖစ္တယ္ဆုိတာကို အကာအကြယ္ေပးဖုိ႔ အေကာင္းဆုံး နည္းလမ္းကေတာ႔ သူတုိ႔ မ်က္ႏွာကို မွတ္တမ္းတင္ မရုိက္ကူးတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ခံ အလင္းအေရာင္ကို ခပ္ေမွာင္ေမွာင္ထားၿပီး သူတုိ႔ မ်က္ႏွာကို ထင္ထင္ရွားရွား မေပၚေအာင္ စီစဥ္ၿပီးလဲ ရုိက္ကူးႏုိင္ပါတယ္။ ဒီနည္းနဲ႔ ကုိယ့္ ဗီြဒီယို တိတ္ေခြ သိမ္းခံရအုံးေတာ႔ ဗီြဒီယုိထဲမွာ ဘယ္သူဘယ္၀ါေတြ ပါတယ္ဆုိတာ မွတ္တမ္းပုံ မရႏုိင္ေတာ႔ပါဘူး။
ပထမဆုံး သက္ေသခံခ်က္မ်ား ေထာက္ပံ႔လုိတဲ႔ မ်က္ျမင္သက္ေသေတြကို သူတုိ႔ရဲ႕ အေထာက္အထားမ်ား၊ သူတုိ႔ဟာ ဘယ္သူဘယ္၀ါ ဆုိတာ ေပၚသြားမယ္ ဆုိရင္ ျဖစ္လာႏုိင္တဲ႔ သူတုိ႔ရဲ႕ အဆုိးရြားဆုံး အေျခအေနက ဘာလဲ ဆုိတာ ေသခ်ာေအာင္ သုံးသပ္ခုိင္းပါ။ ဒီလုိ ေဆြးေႏြးမႈမ်ိဳးက သင္႔ကို လူေတြက သေဘာတူခ်က္ ေပးတယ္ဆုိတာ သိႏုိင္ၿပီး ရလာႏုိင္တဲ႔ အႏၱရာယ္ကို ဘယ္လုိ နည္းႏုိင္သမွ် နည္းေအာင္ လုပ္ႏုိင္တယ္ဆိုတာ စီစဥ္ႏုိင္ပါတယ္။

ကုိယ္တုိင္ လုပ္ေဆာင္ရန္ေမးျမန္းခ်က္မ်ား

မ်က္ျမင္သက္ေသခံခ်က္ေတြကို ဘယ္လုိ စုေဆာင္းမယ္ဆုိတဲ႔ အစီအစဥ္ ဆြဲဖုိ႔ အခ်ိန္ရွိပါသလား။ သို႔မဟုတ္ ေထာက္ခံအားေပးသူေတြ လႈံ႔ေဆာ္သူေတြအတြက္ လူ႔က်င္႔၀တ္ေဘာင္ထဲကေန မဟာဗ်ဴဟာက်တဲ႔ နည္းလမ္း၊ သဘာ၀က်တဲ႔ အခ်က္အလက္ ကုန္ၾကမ္းေတြ စဥ္ဆက္မျပတ္ စုေဆာင္းဖုိ႔ ျပင္ဆင္ေပးၿပီးၿပီလား။
ကုိယ့္ကိစၥနဲ႔ ပတ္သက္တဲ႔ လူေတြဆီမွာ အခြင္႔အေရး ခ်ိဳးေဖာက္ခံရတာေတြအတြက္ မွတ္တမ္းတင္ဖုိ႔ ရွိၿပီးသား Tool ေတြက ဘာေတြလဲ။ မုိဘုိင္းဖုန္းေတြလား၊ ဒစ္ဂ်စ္တယ္ ကင္မရာေတြလား၊ လူမႈဆက္ဆံေရး ကြန္ယက္ေတြ၊ ဘေလာ႔ေတြကို သြားၾကည္႔ႏုိင္တဲ႔ အခြင္႔အလမ္းေတြလား။
လႈံ႔ေဆာ္မႈနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အျဖစ္အပ်က္ မွ်ေ၀ေပးတဲ႔ သူေတြရဲ႕ ရုိးသားေျဖာင္႔မတ္မႈကို ဘယ္လုိ ယုံၾကည္ေပးႏုိင္မလဲ။
မီဒီယာနဲ႔ ေနရာအႏွံ႔ကို ထုိးေဖာက္မယ္႔ နည္းဗ်ဴဟာက ဘာလဲ။ အခ်က္အလက္ေတြက သတင္းဦး သတင္းထူးေတြရဲ႕ တစိတ္တေဒသ ျဖစ္လာၿပီး သတင္းဌာနေတြက ကုိယ့္ေနာက္ တဟုန္ထုိးလုိက္လာရင္ ဘယ္လုိ တုံ႔ျပန္မလဲ။
လုပ္ေနတဲ႔ ကိစၥနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဆက္စပ္ေနတဲ႔ သူေတြ၊ အဖြဲ႔အစည္းေတြက ဘာေတြလဲ။
အစိုးရဆီက ျဖစ္ျဖစ္၊ ကြန္ယက္ ၀န္ေဆာင္မႈေပးတဲ႔ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းေတြဆီကပဲ ျဖစျဖစ္ ပုံေတြ၊ ဗီဒီယိုေတြနဲ႔ ဘေလာ႔ပုိ႔စ္ေတြေၾကာင္႔ ထိခုိက္မႈ ရွိလာသူေတြဆီကေန တင္ထားတာေတြကို ဖယ္ေပးဖုိ႔ ေတာင္းဆုိလာမယ္ ဆုိရင္ ဘယ္လုိ တုံ႔ျပန္မလဲ။

လုပ္ေဆာင္ႏုိင္္တဲ႔ အျခားနည္းလမ္းမ်ား

ဗီြဒီယုိကုိ သုံးဖုိ႔ မလိုပါဘူး။ လူေတြ သူတုိ ႔မုိဘုိင္းဖုန္းေတြ သုံးၿပီး ဓာတ္ပုံေတြကို အီးေမးလ္က တဆင္႔ ဒါမွမဟုတ္ ျဖစ္ႏုိင္မယ္ ဆုိရင္ Multimedia Message (MMS) ေတြကို သုံးၿပီး ပို႔ေပးဖုိ႔ ေတာင္းဆုိႏုိင္ပါတယ္။ ဒါေတြဟာ ေနာင္တခ်ိန္မွာ Slide Show ေတြ ဒါမွမဟုတ္ ဒီတုိင္းပဲျဖစ္ျဖစ္ လႊင္႔ေပးႏုိင္ပါတယ္။
တကယ္လုိ႔ ဘယ္သူဘယ္၀ါ ျဖစ္တယ္ ဆုိတဲ႔ အေထာက္အထားေတြကို ဖယ္ရွားခ်င္တယ္ ဆုိရင္ သက္၀င္လႈပ္ရွားေနတဲ႔ ပုံေတြ၊ ရုပ္ေသးေတြ သို႔မဟုတ္ Digital Storytelling နည္းနဲ႔ ဓာတ္ပုံေတြ ဖြဲ႔စပ္ပုံေဖာ္နည္းကို အသုံးျပဳႏုိင္ပါတယ္။
မ်က္ျမင္သက္ေသ အျဖစ္အပ်က္ေတြကို ဦးဦးဖ်ားဖ်ား ရရွိလုိက္တယ္ ဆုိတာမ်ိဳးက ျဖစ္ေတာင္႔ျဖစ္ခဲပါ။ အခ်ိဳ႕ အျဖစ္အပ်က္ေတြကို ေနာက္ပုိင္းမွ အင္တာဗ်ဴးေတြနဲ႔ ျပန္တည္ေဆာက္ရတာမ်ိဳးေတြ ရွိပါတယ္။ ဒါ့ျပင္ ယုံၾကည္ရတဲ႔ မိတ္ေတြေတြနဲ႔ အဆက္အသြယ္ေတြ ကတဆင္႔ လူေတြ ပါ၀င္လာေအာင္ မိတ္ဆက္ေပးႏုိင္ပါေသးတယ္။
တုိက္ရုိက္ အျဖစ္အပ်က္ေတြမွာ လူေတြရဲ႕ မ်က္ႏွာေတြကို မွတ္တမ္းတင္ေနမယ္႔အစား လႈပ္ရွားမႈတခု သုိ႔မဟုတ္ ဆႏၵျပမႈတခုအေၾကာင္း ေျပာႏုိင္တဲ႔ အျခား လုံၿခဳံတဲ႔ နည္းလမ္းေတြကို ထည္႔သြင္းစဥ္းစားပါ။
အက်င္႔ပ်က္ျခစားမႈကို ေထာက္ျပခ်င္တဲ႔ ဗီဒီယိုမ်ိဳးအတြက္ကေတာ႔ အဲဒီထဲမွာ ပါ၀င္သူေတြရဲ႕ အခန္းက႑နဲ႔ ထိုသူေတြ အခ်င္းခ်င္း ဆက္ႏြယ္မႈေတြကို ရွင္းသြားေအာင္ ေတြးပါ။ စိတ္ကူးထဲမွာ ပုံေဖာ္ၾကည္႔ၿပီး ဒီလူေတြ၊ အဖြဲ႔အစည္းေတြနဲ႔ အက်င္႔ပ်က္ျခစားမႈေတြၾကားက အဆက္အသြယ္ေတြကို မီးေမာင္းထုိးျပလာႏုိင္ပါလိမ္႔မယ္။

Featured Tool Witness Logo

ပါ၀င္ေသာ Tool မ်ား

လူ႔အခြင္႔အေရး ကာကြယ္ရန္ လႈံ႔ေဆာ္သူမ်ားရဲ႕ ယုံၾကည္စိတ္ခ်ရတဲ႔ ဗြီဒီယိုကို လူမႈအဖဲြ႕အစည္းမွာ မွ်ေ၀ျခင္း
လူအခြင္႔အေရးနဲ႔ ပတ္သက္တဲ႔ ဗြီဒီယုိေတြ မည္သူမဆုိ ပုိ႔ႏုိင္တဲ႔ The Hub လုိမ်ိဳး ဗီဒီယိုမွ်ေ၀တ႔ဲ ကုိယ္ပုိင္၀က္ဆုိဒ္တခုကို WITNESS ဆုိတဲ႔ အစိုးရ မဟုတ္တဲ႔ ဗီဒီယုိနဲ႔ လႈံ႔ေဆာ္တဲ႔ အဖြဲ႔က တည္ေထာင္ထားပါတယ္။ The Hub ဟာ အျခား ကိုယ္က်ိဳးစီးပြားအတြက္ ဗီြဒီယိုမွ်ေ၀တဲ႔ ၀က္ဆုိဒ္ေတြကို ကန္႔သတ္ထားပါတယ္။ အေၾကာင္းကေတာ႔ ဒီလုိ ၀က္ဆုိဒ္ေတြေပၚက ၾကမ္းတမ္းတဲ့ ပုံေတြ ဖယ္ခံရႏုိင္တာမ်ိဳး (သုိ႔) အစုိးရက မ်က္စိ စပါးေမႊးစူးတဲ႔အခါ ၀က္ဆုိဒ္ ပုိင္ရွင္ကို သူတုိ႔ မႏွစ္ၿမဳိ႕တဲ႔ အရာေတြကို ဖယ္ရွားဖုိ႔ ဖိအားေပးတာမ်ိဳးေတြ ျဖစ္ႏုိင္လုိ႔ပါ။ The Hub ေပၚမွာ အခြင္႔အေရး ကာကြယ္ေရးအတြက္ လႈံ႔ေဆာ္သူေတြ အားလုံး စုစည္းမိၿပီး အဖြဲ႔အစည္းတခုလုိ ျဖစ္ေနကာ WITNESS အေနနဲ႔လည္း လႈံ႕ေဆာ္သူေတြရဲ႕ လြတ္လပ္စြာ ထုတ္ေဖာ္ခြင္႔ ဘယ္လုိ ကာကြယ္ေပးခဲ႔တယ္ဆုိတဲ႔ သမုိင္းေၾကာင္း ရွိခဲ႔ပါတယ္။ The Hub ရဲ႕ ဆုတ္ယုတ္ႏုိင္တဲ႔ ရလဒ္တခုကေတာ႔ အျခားေရပန္းစားတဲ႔ ၀ဘ္ဆုိဒ္ေတြလုိမ်ိဳး ႀကီးမားၿပီး လူမ်ိဳးစုံတဲ႔ ပရိသတ္ မရႏုိင္တာပါပဲ။ The Hub ကို အသုံးျပဳႏိုင္တဲ႔ နည္းလမ္းတခုကေတာ႔ ဗီဒီယိုကို The Hub ေပၚမွာ တင္ထားတဲ႔ တခ်ိန္ထဲမွာပဲ အၿခား ေရပန္းစားတဲ႔၊ စီးပြားေရးအရ လုပ္ထားတဲ႔ (သုိ႔) ျပခ်င္တဲ႔ ဗီြဒီယိုကို အၿမဲေတြ႔ေနၿပီး စီးပြားေရးဆန္တဲ႔ ၀က္ဆုိဒ္က ဗီဒီယိုကို ဘာပဲလုပ္လုပ္ ဂရုစုိက္စရာမလုိတဲ႔ ၀က္ဆုိဒ္မ်ားလည္း သုံးပါ။

သိေကာင္းစရာမ်ား

WITNESS က ဗြိဳင္အုိလက္တာ ကရစ္နစ္ (Violeta Krasnic) ရဲ႕ ဘယ္သူဘယ္၀ါ ျဖစ္ေၾကာင္း အေထာက္အထား ဖုံးကြယ္မႈနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေျပာၾကားခ်က္ -

"ရုိက္ကူးေရးမွာ ေတြ႔ဆုံေမးျမန္းသူဟာ ဘယ္သူဘယ္၀ါ ျဖစ္ေၾကာင္းကို ပယ္ဖ်က္ထားတာဟာ လူပုဂၢိဳလ္မ်ားနဲ႔ နည္းပညာမ်ားအတြင္း ယုံၾကည္မႈရရန္ အေၾကာင္းအရာ တခု ျဖစ္ပါတယ္။ ကၽမတုိ႔ ပူးတြဲ ထုတ္လုပ္တင္ဆက္ခဲ႔တဲ႔ ဗြီဒီယိုထဲမွာ ပါ၀င္ခဲ႔တဲ႔ လိင္လုပ္သားတေယာက္ရဲ႕ စိတ္ခ်သေဘာတူညီခ်က္ ရဖုိ႔ ပထမဆုံး လုပ္ရတာကေတာ႔ ယုံၾကည္ရပါတယ္လုိ႔ အသိေပးတာပါ။ ကၽမတုိ႔ သေဘာတူညီခ်က္ထဲမွာ ဒီဗြီဒီယိုရဲ႕ ရည္ရြယ္ရင္းနဲ႔ စည္းရုံးလႈံ႔ေဆာ္ေရး အဖြဲ႔အစည္းက ဘယ္လုိ အသုံးၿပဳမယ္ ဆုိတာကို သိေစတယ္။ လုံၿခဳံေရးအတြက္ ဘယ္လုိ လုပ္ထားတယ္ ဆုိတာ နားလည္ေအာင္၊ ဘယ္သူဘယ္၀ါ ဆုိတာ မသိေအာင္ ဘယ္လုိ ဖုံးကြယ္ထားတယ္ (ဥပမာ - အသံေျပာင္းထားျခင္း) ဆုိတာနဲ႔ ဘယ္အခ်ိန္မဆုိ ဒီရုိက္ကူးမႈထဲမွာ ပါ၀င္မႈ သုိ႔မဟုတ္ ေဖာ္ျပခံတာအတြက္ ခြင့္ျပဳခ်က္ ေပးထားတာကို ပယ္ဖ်က္ေပးဖုိ႔ ေတာင္းဆုိႏုိင္ေၾကာင္းေတြကို ရွင္းျပေပးခဲ႔တယ္။"

ျမန္မာအေရး လႈံ႔ေဆာ္သူ ေအာင္က သတင္းအခ်က္အလက္ ရယူမႈအေပၚ ေျပာၾကားခ်က္ -

"ေရႊ၀ါေရာင္ ေတာ္လွန္ေရးက က်ေတာ္တုိ႔ ႏုိင္ငံအတြက္ ျပည္သူ႔ သတင္းသမားေတြ ဘယ္ေလာက္ အေရးပါတယ္ ဆုိတာ ျပသလုိက္တာပါပဲ။ တခါတေလ Recording Device ေတြကို အသုံးျပဳၿပီး နယ္စပ္ေတြကို ျဖတ္ေက်ာ္ကာ သတင္း အခ်က္အလက္ေတြကို ရေအာင္ ထုတ္ပါတယ္။ တခါတရံမွာေတာ႔ အီးေမးလ္ သုိ႔မဟုတ္ FTP လုိ နည္းလမ္းမ်ိဳးက လတ္တေလာမွာ အသုံးႏုိင္ဆုံး နည္းလမ္းေတြပါပဲ။ စစ္အစိုးရက အရာအားလုံးကို ပိတ္ဆုိ႔ဖုိ႔ ႀကိဳးစားေနေပမယ္႔လဲ ဘေလာ႔ဂါေတြ ျပည္သူ႔ သတင္းသမားေတြကေတာ႔ သတင္းအခ်က္ အလက္ေတြကို ျပင္ပမီဒီယာေတြဆီ ေရာက္ေအာင္ ထုတ္ေပးႏုိင္တုန္းပါပဲ။"

WITNESS မွ ပရစ္္စီလာ ရဲ႕ က်င္႔၀တ္နဲ႔ ထုတ္ျပန္ခ်က္ေတြအေပၚ ေျပာၾကားခ်က္ -

"နီဒါရဲ႕ ဗီြဒီယိုနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အေျဖမေပးႏုိင္တဲ႔ ေမးခြန္းေတြႏွင္႔အတူ ကၽမကုိယ္တုိင္လဲ ဒီကိစၥအေပၚ သင္႔ေတာ္တဲ႔ အေျဖ မေတြ႔ေသးပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ ေသခ်ာတာကေတာ႔ ဒီဗြီဒီယုိဟာ လူသိမ်ားရပါမယ္။ ၿပီးေတာ႔ ဒီမိန္းမငယ္ရဲ႕ ဂုဏ္သိကၡာကိုလည္း ေလးစားရပါမယ္။ ႏူးညံ႔ၿပီး ရႈပ္ေထြးတဲ႔ မွ်တမႈ တခုရရမယ္ ဆုိရင္ေတာ႔ ဗီဒီယိုထဲက သူ႔ရုပ္ပုံကို မွိန္ပစ္ႏုိင္ပါတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ Facebook အသစ္ရဲ႕ Status မွာ ေသြးေပတဲ႔ သူ႔မ်က္ႏွာပါတဲ႔ ပုံကို ေရြးသင္႔ မေရြးသင္႔ ႏွစ္ခါ ေသခ်ာစဥ္းစားပါ။"

နည္းဗ်ဴဟာ ၃ – ဗြီဒီယို ›