နည္းဗ်ဴဟာ ၈။ လႈပ္ရွားမႈအတြက္ ႀကိဳတင္စီစဥ္ပါ
တုိက္ရုိက္ အစီရင္ခံပါ
စုေပါင္း ဉာဏ္ပညာကို အသုံးျပဳပါ
ဒီနည္းဗ်ဴဟာ ကဒ္ေလးကို ဆြဲခ်ရယူပါ (pdf 540kb)
မေပၚထြက္ဖူးေသးတဲ႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး သူရဲေကာင္းမ်ား
လႈပ္ရွားမႈအတြက္ ႀကိဳတင္စီစဥ္ပါ
- နည္းပညာနဲ႔ လူမႈပတ္၀န္းက်င္နဲ႔ ရင္းႏွီးကၽြမ္း၀င္တဲ႔ ေသခ်ာတဲ႔ Tool အသုံးျပဳမႈ စသည္တုိ႔အေပၚ မူတည္ၿပီး ကြဲျပားခ်က္မ်ား ရွိႏုိင္ေပမယ္႔လည္း ျပည္သူက ပူးေပါင္း သတင္းပုိ႔ျခင္း (Citizen reporting) ဟာ နယ္ပယ ္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ အလုပ္ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ အိႏၵိယမွာ Twitter အင္မတန္ အသုံး၀င္ေနရျခင္းရဲ႕ အေၾကာင္းရင္းကလဲ ဒါပဲျဖစ္တယ္။ အိႏၵိယမွာ ရွိတဲ႔ Twitter အသုံးျပဳသူေတြဟာ သူတုိ႔ လက္ကုိင္ဖုန္းမ်ားက တဆင္႔ ကမၻာနဲ႔တ၀ွမ္း အျခား Twitter သုံးသူမ်ား မရႏုိင္တဲ႔ ကုဒ္တုိ(short code) ကို သံုးၿပီး ေနာက္ဆုံး ျဖစ္ရပ္ေတြကို တင္ပုိ႔ႏုိင္ခဲ႔ၾကတယ္။
- အေရးကိစၥတုိင္းအတြက္ Tool တခုကို သက္သက္ ဖန္တီးေနစရာ မလုိပါဘူး။ မဒတ္ဂါစကာ အၾကမ္းဖက္မႈကို ေျခရာခံမွာ သုံးခဲ႔တဲ႔ ယူရွဟိဒိ (Ushahidi) ဟာ ဆင္တူ စီမံကိန္းအတြက္ ကင္ညာမွာ ပထမအႀကိမ္ သုံးၿပီးသား ျဖစ္တယ္။ ဖုိကိုအဖြဲ႔ဟာလည္း အဆင္ေျပမယ္႔ ေဆာ႔ဖ္၀ဲလ္ တခု ဖန္တီးေနစရာ မလုိဘူး။ ဒါေပမဲ့ သူတုိ႔ စည္းရုံးလႈံ႔ေဆာ္ေရးနဲ႔ ကုိက္ညီေအာင္ လုပ္ဖုိ႔ေတာ႔ လုိအပ္ခဲ႔တယ္။
- တုိက္ရုိက္ အစီရင္ခံျခင္း ပုံစံတမ်ိဳးကေတာ႔ လက္ရွိ အျဖစ္အပ်က္မ်ားရဲ႕ စဥ္ဆက္မျပတ္ အစီအရင္ခံခ်က္မ်ားကို မြန္ဘုိင္း အၾကမ္းဖက္မႈမွာ လုပ္ခဲ႔တဲ႔အတုိင္း စုစည္းျခင္း ျဖစ္တယ္။ ဒီလုိပုံစံမ်ိဳး သတင္းပုိ႔ျခင္းမ်ိဳး ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ဖုိ႔အတြက္ ဘေလာ႔ဂ္မ်ား အတြက္ ကြန္ယက္ တေနရာ ရွိဖုိ႔နဲ႔ ျပည္သူၾကားက သတင္းေထာက္မ်ားက သတင္းမ်ား ထုတ္ျပန္ေၾကညာရန္ တုိက္ရုိက္ သတင္းေထာက္မ်ားရဲ႕ ေနာက္ဆုံး ေပးပုိ႔ခ်က္မ်ားကို တုံ႔ျပန္ဖုိ႔ အဆင္သင္႔ရွိေနရပါမယ္။
- တုိက္ရုိက္ အစီရင္ခံျခင္းရဲ႕ တျခား နည္းလမ္းကေတာ႔ မဒတ္ဂါစကာ စည္းရုံးလႈံ႔ေဆာ္ေရးမွာ လုပ္ခဲ႔သလုိပဲ ခ်က္ခ်င္း သတင္းေပးပုိ႔ျခင္းကို လမ္းညႊန္ေပးဖုိ႔ ျဖစ္တယ္။ ဒီလုိ သတင္းေပးျခင္းက အလားအလာရွိတဲ႔ ျပည္သူၾကားက သတင္းေထာက္မ်ားနဲ႔ အဆင္ေျပေစဖုိ႔အတြက္ ခုိင္မာ ျပည္႔မီတဲ႔ စီမံကိန္း တခုရွိဖုိ႔ လုိအပ္တယ္။ ထုံးတမ္းစဥ္လာ မီဒီယာကိုေတာ႔ အစပ်ိဳးျခင္းကို သတိထားမိေစဖုိ႔ အသုံးျပဳႏုိင္တယ္။
- လူမႈ ပတ္၀န္းက်င္အတြင္း အစီရင္ခံျခင္းရဲ႕ အင္အားဟာ ႀကီးထြားလာေနတယ္။ လြန္ခဲ႔တဲ႔ ၁၀ ႏွစ္အတြင္းမွာ သတင္းဖန္တီးပုံဟာ ေတာ္ေတာ္ေလး ေျပာင္းလဲခဲ႔ပါၿပီ။ လူမႈ အသိုင္းအ၀ုိင္းတခုက သူတုိ႔ကုိယ္တုိင္ သတင္း ဖန္တီးလာရုံ သာမကပဲ ထုံးတမ္းစဥ္လာ မီဒီယာက ေရဒီယို ရုပ္ျမင္သံၾကားအထိ ျပည္သူမ်ား ကုိယ္တုိင္ သတင္းပုိ႔ျခင္းေတြ ပါ၀င္လာပါတယ္။
ကုိယ္တုိင္ လုပ္ေဆာင္ရန္ေမးျမန္းခ်က္
- ကြင္းဆင္း သတင္းေထာက္မ်ားဟာ တစ္ဦးႏွင္႔ တစ္ဦး သတင္း အခ်က္အလက္ ဘယ္လုိ ဖလွယ္ၾကမလဲ။ လက္ကုိင္ဖုန္း သို႔မဟုတ္ အင္တာနက္ကုိ အားထား၍ သတင္း အခ်က္အလက္ မွ်ေ၀ၾကမလား။
- စီစဥ္ထားျခင္း မရွိပဲ အလုိအေလ်ာက္ အစီရင္ခံ/သတင္း တင္ဆက္ျခင္းကို လုပ္ေဆာင္ဖုိ႔ ႀကိဳးစားမလား။ သုိ႔မဟုတ္ လူထု သတင္းေထာက္ေတြနဲ႔ ႀကိဳတင္ၿပီး အစီအစဥ္ တခုေရးဆြဲ ျပဳလုပ္သြားမလား။
- အစီရင္ခံခ်က္မ်ားကို ျပဳစုဖုိ႔ရန္ အသင္႔သုံးႏုိင္တဲ႔ Tool တခု ရွိသလား သုိ႔မဟုတ္ ကုိယ္တုိင္ ဖန္တီးဖုိ႔ လုိမလား။
- မီဒီယာ အစီအစဥ္၊ ထုိးေဖာက္ ၀င္ေရာက္ဖုိ႔ အစီအစဥ္က ဘာလဲ။
- တုိက္ရုိက္ သတင္း တင္ဆက္ျခင္းအတြက္ ခိုင္မာတဲ႔ အျဖစ္အပ်က္ တခုက သက္ေရာက္မႈ ရွိဖုိ႔ လုိအပ္တယ္။ ထုိသက္ေရာက္မႈက အခ်ိန္ တေျပးညီျဖစ္တဲ႔ သုိ႔မဟုတ္ လတ္တေလာ နာမည္ႀကီးေနတဲ႔ ကိစၥတခုနဲ႔ ဆက္ႏြယ္ေနရမယ္။ ပရိသတ္ကို အေကာင္းဆုံး ဆြဲေဆာင္ဖုိ႔ သုံးစြဲႏုိင္တဲ႔ အခ်ိန္နဲ႔ တေျပးညီ ျဖစ္ပ်က္ေနတဲ႔ အျဖစ္အပ်က္က ဘာျဖစ္မလဲ။
- တုိက္ရုိက္ သတင္းတင္ဆက္ အစီရင္ခံတဲ႔ စည္းရုံး လႈံ႔ေဆာ္ေရးမ်ားဟာ သူတုိ႔ တင္ျပတဲ႔ အေရးကိစၥမ်ားအေပၚ အေရးတယူ ျပဳခံရသလုိပဲ သူတုိ႔သုံးတဲ႔ နည္းပညာအေပၚ အေရးထားမႈ ရလုိတယ္။ ဒီလုိ မီဒီယာေတြရဲ႕ အာရုံစုိက္မႈနဲ႔ ဒါေၾကာင္႔ အစီရင္ခံခ်က္ တုိးပြားလုိမႈမ်ားကို ဘယ္လုိ စီမံခန္႔ခြဲမလဲ။
- တုိက္ရုိက္ သတင္းပုိ႔ရန္ သုံးစြဲဖုိ႔ သင္႔ေတာ္တဲ႔ Tool ေတြအေၾကာင္း ထည္႔စဥ္းစားပါ။ ဘယ္လုိ အခ်က္အလက္ ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္မ်ိဳးက Ushahidi လုပ္ငန္းလုိမ်ိဳး အေကာင္းဆုံး အလုပ္ ျဖစ္ႏုိင္မလဲ စဥ္းစားပါ။ စည္းရုံးလႈံ႔ေဆာ္ေရးအတြက္ ဘယ္လုိ ကန္႔သတ္ခ်က္ေတြ ရွိႏုိင္မလဲ။
- ပါ၀င္ပတ္သက္သူ လူဦးေရမ်ားမွ အလုပ္ျဖစ္မယ္႔ အခ်ိဳ႕ စနစ္ေတြရဲ႕ ျပႆနာေတြကို ဘယ္လုိ ေရွာင္ရွားမလဲ။
ျပဳလုပ္ႏုိင္တဲ့ အျခားနည္းအမ်ိဳးမ်ိဳး
- အေရးကိစၥ တခုမွာ စုေပါင္း အာရုံစုိက္မႈကို ရယူဖုိ႔ လက္ကုိင္ဖုန္းျဖင္႔ သတင္းေပးပုိ႔ျခင္းကို သုံးစြဲႏုိင္တယ္။ လက္ကုိင္ဖုန္းမ်ားကို အသုံးျပဳ၍ သင္ရဲ႕စည္းရုံးလႈံ႔ေဆာ္ေရးႏွင္႔ ပတ္သတ္တဲ႔ ေမးခြန္းမ်ားကို text မက္ေဆ႔ခ်္မ်ား သုိ႔မဟုတ္ ဓာတ္ပုံမ်ားျဖင္႔ သူတုိ႔ လက္ကုိင္ဖုန္းမ်ားဆီ ပုိ႔ေပးၿပီး ေျဖၾကားေပးရန္ လူေတြကို တုိက္တြန္းပါ။ ဒီသတင္း ေပးပုိ႔ခ်က္မ်ားကို ၀က္ဆုိဒ္မ်ား သုိ႔မဟုတ္ ၀က္ဆုိဒ္ၾကည္႔ရႈႏုိင္တဲ႔ တယ္လီဖုန္းမ်ား သုံးၿပီး ေ၀မွ်ႏုိင္ပါတယ္။
- တုိက္ရုိက္ သတင္းေပးပုိ႔ျခင္းက ဆႏၵျပပြဲ (သုိ႔) လႈပ္ရွားမႈတခု အတြင္းေထာက္ခံမႈမ်ားကို လုံၿခဳံစြာ ထိန္းထားႏုိင္တယ္။ ဒီအတြက္ လူေတြ သုံးစြဲတဲ႔ Tool ႏွစ္မ်ိဳးကေတာ႔ Twitter နဲ႔ Qik.com လုိ႔ေခၚတဲ႔ လက္ကုိင္ဖုန္း ဗီြဒီယုိ ပရုိဂရမ္တခု ျဖစ္တယ္။ ဒါေတြကို သုံးၿပီး တုိက္တြန္း လႈံ႔ေဆာ္သူေတြက ဘယ္သူေတာ႔ျဖင္႔ ဖမ္းဆီးခ်ဳပ္ေႏွာင္ျခင္း ခံသြားႏုိင္ၿပီ စသၿဖင္႔ ေနာက္ဆုံး သတင္းမ်ားကို စာသားေတြ ဗီြဒီယုိေတြနဲ႔ မွ်ေ၀ႏုိင္ၾကၿပီး ကမၻာအႏွံ႔က ေထာက္ခံသူေတြ ဒီသတင္းဆီ အာရုံစုိက္လာေအာင္ လုပ္ႏုိင္တယ္။
- မီဒီယာက အေရးတယူ နားေထာင္ မေနဘူးဆုိရင္ (သုိ႔) စည္းရုံးလႈံ႔ေဆာ္ေရးက စိစစ္ျဖတ္ေတာက္မႈေတြနဲ႔ ႀကဳံေနရရင္ တုိက္တြန္း လႈံ႔ေဆာ္သူမ်ားက Twitter (သုိ႔) Ushahidi လုိမ်ိဳး Tool ေတြ သုံးၿပီး တုိက္ရုိက္ လႈပ္ရွားမႈမ်ားကို အစီရင္ခံႏုိင္ပါတယ္။ တုိက္တြန္းလႈံ႔ေဆာ္သူ တဦးအေနနဲ႔ လူသိခံရတာ အႏၱရာယ္မ်ားမယ္ ထင္ရင္ လႈပ္ရွားမႈ ျပင္ပက တေယာက္ေယာက္ဆီ စာသား မက္ေဆ႔ခ်္ ပုိ႔ၿပီး အြန္လုိင္းမွာ လူသိရွင္ၾကား ထုတ္ျပန္ေပးႏုိင္ပါတယ္။ ဒီနည္းနဲ႔ လႈပ္ရွားမႈ (သုိ႔) အႏၱရာယ္ရဲ႕ အခ်က္အခ်ာ တခု ျပင္ပက လူေတြက ဗီဒီယုိနဲ႔ ဓာတ္ပုံေတြကို blip.tv သုိ႔မဟုတ္ WITNESS HUB လုိ လူအခြင္႔အေရးအတြက္ ဗီဒီယုိေတြ တင္ပုိ႔တဲ႔ ၀က္ဆုိဒ္ေတြ ဘေလာ႔စတာေတြနဲ႔႔ အြန္လုိင္းေပၚ တင္သူေတြ ျဖစ္ႏုိင္တယ္။
- ျမန္ဆန္တဲ႔ အင္တာနက္ ေကာ္နက္ရွင္ ရွိမယ္ ဆုိရင္ေတာ႔ ကြန္ပ်ဴတာ၊ ဗီြဒီယုိ ကင္မရာ (တခါတရံ သင္႔ ကြန္ပ်ဴတာမွာ ထည္႔သြင္းပါရွိၿပီးသား) ကို သုံးၿပီး စည္းရုံးလႈ႔ံေဆာ္ေရး တုိက္ရုိက္ ဗီြဒီယုိတခုကို Ustream.tv (သုိ႔) Livestream.com ကဲ႔သုိ တုိက္ရုိက္ ထုတ္လႊင္႔တဲ႔ ဗီဒီယုိ ပရို္ဂရမ္မ်ားျဖင္႔ အင္တာနက္ေပၚ တုိက္ရုိက္ လႊင္႔တင္ႏုိင္ပါတယ္။
- ယုံၾကည္ စိတ္ရတဲ႔ ေထာက္ခံသူမ်ားရဲ႕ ကြန္ယက္ တေလွ်ာက္ ေ၀မွ်ၿပီး အခ်က္အလက္ေတြကို အသိမ္းခံရတဲ့ ေဘးမွ ကာကြယ္ေပးႏုိင္ပါတယ္။ လူေတြအေနနဲ႔ ဓာတ္ပုံမ်ား၊ ဗီဒီယုိမ်ား ရုိက္ကူးထားတဲ႔ ကင္မရာမ်ား သိမ္းဆည္းခံရမည္ကို စုိးရိမ္ရရင္ အၿခားသူေတြနဲ႔ ဖုန္းအခ်င္းခ်င္း ဖုိင္ေတြ လႊဲထားၿခင္း၊ MMS (မာလ္တီမီဒီယာ မက္ေဆ႔ခ်္မ်ား)၊ (သုိ႔) အီးေမးလ္မ်ားမွ တဆင္႔ ေ၀မွ်ထားႏုိင္ၿပီး ၿပီးတာနဲ႔ တၿပိဳင္နက္ သူတုိ႔ ဖုန္းေတြထဲက ဖ်က္ပစ္ႏုိင္ပါတယ္။
|
ပါ၀င္ေသာ Tool မ်ား တုိက္ရုိက္ သတင္းတင္ဆက္ျခင္းနဲ႔ အဆက္အသြယ္မ်ား စီမံခန္႔ခြဲျခင္း FrontlineSMS - က အင္တာနက္ ေကာ္နက္ရွင္ မရွိပဲနဲ႔ေတာင္ လူအမ်ားအျပားရဲ႕ ဆက္သြယ္ေရးအတြက္ အေထာက္အကူ ျဖစ္ေစတယ္။ တုိက္တြန္း လႈံ႔ေဆာ္သူမ်ားက FrontlineSMS ကို အသုံးျပဳၿပီး သူတုိ႔ရဲ႕ လက္ဆြဲ ကြန္ပ်ဴတာမ်ားမွ မုိဘုိင္းဖုန္း ကြန္ယက္မ်ားဆီသုိ႔ စာသား မက္ေဆ႔ခ်္မ်ား အျဖစ္ပုိ႔ေပးၿပီး လက္ခံရရွိသူမ်ားမွလည္း စာသားမက္ေဆ႔ခ်္ အေနႏွင္႔ပဲ ရရွိမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီနည္းလမ္းကို တလမ္းသြား (သုိ႔) အျပန္အလွန္ ဆက္သြယ္ေရး ႏွစ္ခုလုံးအတြက္ သုံးႏုိင္ပါတယ္။ တုိက္တြန္း လႈံ႔ေဆာ္သူမ်ားက လူ႔အခြင္႔အေရးေစာင႔္ၾကည္႔ျခင္း၊ ဆႏၵၿပပြဲမ်ား စီစဥ္ျခင္း၊ လူထု ဆႏၵမ်ား ေလ႔လာျခင္းနဲ႔ အေရးေပၚအခ်က္ သတိေပးခ်က္မ်ားအတြက္ FrontlineSMS ကို အသုံးျပဳခဲ႔ၾကတယ္။ လက္ၾကြတဲ႔ အြန္လုိင္း အသုိင္းအ၀ုိင္းတခုက ပထမအႀကိမ္ အသုံးျပဳသူေတြအတြက္ ေထာက္ပံ႔မႈ အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ ပံ႔ပုိးေပးခဲ႔ၾကတယ္။ |
သိေကာင္းစရာမ်ား ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ျခင္း အေပၚ FrontlineSMS မွ ကင္ဘဏ္ (Ken Banks) ေျပာၾကားခ်က္ကေတာ႔ - "နည္းပညာမ်ားကို အသုံးျပဳၿပီး လူထုရဲ႔ စုေပါင္း အသံကို သင္ေပါင္းစုႏုိင္တယ္။ ပင္မ စီးေၾကာင္းမွ ၀င္လာတဲ႔ သတင္းမ်ားနဲ႔ တုိက္ရုိက္ အစီရင္ခံခ်က္မ်ားက သတင္း အခ်က္အလက္မ်ား စုစည္းႏုိင္တယ္။ ဒါေတြ အားလံုးကို ေပါင္းစပ္လုိက္တဲ႔အခါ ဘာေတြ ျဖစ္ပ်က္ေနတယ္ဆုိတဲ႔အေၾကာင္းကို ပိုႀကီးမားတဲ႔ ရုပ္ပုံလႊာ တခု ရရွိမယ္။"
လူမႈအသုိင္းအ၀ိုင္းရဲ႕ စြမ္းပကားအေပၚ နည္းပညာ သုေတသီ ဒုိင္နာမာထာ (Dina Mehta) ရဲ႕ ေျပာၾကားခ်က္ကေတာ႔ - "ဘေလာ႔ဂ္မ်ား၊ Facebook ၊ Twitter စသည္ျဖင္႔ က႑မ်ိဳးစုံႏွင္႔ ကြန္ယက္ေပၚမွာ က်ႏုိပ္တုိ႔ အခ်ိန္ေပး တည္ေဆာက္ခဲ႔ရတဲ႔ က်ေနာ္တုိ႔ရဲ႕ အသုိင္းအ၀ုိင္းေတြ ရွိတယ္။ ဒါေတြကို အသုံးျပဳၿပီး အြန္လုိင္း အသိုင္းအ၀ုိင္းမ်ား အားလုံးနဲ႔ ခ်ိတ္ဆက္ႏုိင္ပါတယ္။ ဒါ႔အျပင္ ခ်ိတ္ဆက္မႈ ရွိၿပီးသား လူမ်ားရဲ႕ မ႑ိဳင္ အျဖစ္လည္း တည္ရွိႏုိင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင္႔ တခုခု ျဖစ္လာၿပီ၊ တုံ႔ျပန္ဖုိ႔လည္း လုိအပ္လာၿပီဆုိလွ်င္ ဖန္တီးၿပီးသား အခ်ိတ္အဆက္မ်ားမွတဆင္႔ ကြန္ယက္ေပၚမွာ ေျခရာလက္ရာ ခ်န္ခဲ႔ရုံနဲ႔ အြန္လုိင္းေပၚ ရွိၿပီးသား အသုိင္းအ၀န္းမ်ားကို အလုိအေလ်ာက္ စည္းရုံးၿပီးသား ျဖစ္တယ္။"
ကမၻာ႔အသံမ်ား (Global Voices) မွ ဆမ္မီဂါဘီယာ (Sami Gharbia) ရဲ႕ ဖမ္းဆီးမႈမ်ားကို တုိက္ရုိက္ သတင္းပို႔ျခင္းအေပၚ ေျပာၾကားခ်က္ကေတာ႔ - "တတ္ၾကြ လႈပ္ရွားသူမ်ားဟာ Twitter ကုိ သုံးၿပီး သူတုိ႔မိတ္ေဆြ ဘေလာ႔ဂါမ်ား၊ တက္ၾကြ လႈပ္ရွားသူမ်ားကို ဖမ္းဆီးမႈေတြကုိ သတိေပးၾကတယ္။ ဧၿပီ ၆ ရက္ေန႔ အီဂ်စ္ျပည္ မာဟလာၿမိဳ႕မွာ ျဖစ္ပြားခဲ႔တဲ႔ ဆႏၵၿပပြဲ အတြင္း ရုန္းရင္းဆန္ခတ္မႈကို ကုိယ္ေတြ႔ ျမင္လာခဲ႔သူ သတင္းေထာက္ တေယာက္အေၾကာင္း က်ေနာ္တုိ႔ သိခဲ႔ရၿပီးၿပီ။ သူ အဖမ္းခံလုိက္ရတာနဲ႔ တၿပိဳင္နက္ Twitter ေပၚမွာ “ဖမ္းဆီးခံလုိက္ၿပီ (arrested)” ဆုိတဲ႔ စာတခု တင္ပုိ႔လုိက္တာနဲ႔ သူ႔သူငယ္ခ်င္းမ်ား၊ သူ႔မိသားစု ေဆြမ်ိဳးမ်ားကို တပ္လွန္႔ေပးလုိက္သလုိ ျဖစ္သြားၿပီး အေမရိကန္ သံရုံးကေတာင္ သူ႔ကို ဖမ္းဆီးရာက လႊတ္ေပးဖုိ႔ ၾကား၀င္လာတဲ႔အထိ ျဖစ္ခဲ႔တယ္။" |
